Kleptomania – patologiczne kradzieże

Definicja Kleptomanii

Cechą charakterystyczną kleptomanii jest niemożność kontrolowania impulsu do kradzieży najczęściej niepotrzebnych przedmiotów o niskiej wartości pieniężnej i użytkowej. Przed dokonaniem kradzieży narasta poczucie napięcia, a w momencie popełniania czynu chory doświadcza przyjemności, gratyfikacji oraz ulgi. Incydenty przywłaszczania różnych przedmiotów mogą nasilać się w czasie, a pacjent mimo podejmowanych prób zaprzestania kradzieży nie ma możliwości oparcia się impulsowi do ich dalszego popełniania. Należy podkreślić, że czyn kradzieży nie jest dokonywany w oparciu o motyw finansowy lub użytkowy przywłaszczonych przedmiotów, jak również z chęci odegrania się na kimś z powodu zemsty lub złości. Kradzieże nie mogą być również wynikiem innych zaburzeń psychicznych np. psychoz. Czasami pacjenci z kleptomanią podejmują działania ukrycia skradzionych przedmiotów, jednak nie są one starannie zaplanowane. Kradzież jest dokonywana samodzielnie. Podobieństwo w spektrum objawów i w odpowiedzi na zastosowane leczenie zadecydowało o zakwalifikowaniu kleptomanii do zaburzeń ze spektrum obsesyjno-kompulsyjnych, jak również do zaburzeń kontroli impulsów. Z uwagi na liczne podobieństwa między kleptomanią i szeroko rozumianymi uzależnieniami behawioralnymi opartymi na wspólnym patomechaniźmie z zakresu szlaków neurofizjologicznych i zbliżonej wrażliwość na farmakoterapię co uzależnień od substancji psychoaktywnych proponuje się włączenie tego zaburzenia psychicznego w poczet uzależnień czynnościowych. Część osób z kleptomanią kradnie przedmioty pożądane i wartościowe. Dla niektórych, kojarzony z kradzieżą „pośpiech” pojawia się proporcjonalnie do wartości pieniężnej przedmiotu. Dla innych wartość skradzionych przedmiotów wzrasta z czasem sugerując powstanie tolerancji. Skradzione przedmioty są zazwyczaj gromadzone, wyrzucane, zwracane do sklepu lub rozdawane znajomym. Osoby z kleptomanią opisują impuls do kradzieży jako „poza swoim charakterem”, „niekontrolowany” lub „zły”. Mimo że poczucie przyjemności, gratyfikacji lub ulgi jest odczuwane w czasie popełniania kradzieży, osoby kradnące patologicznie opisują również poczucie winy, wyrzuty sumienia lub doświadczają obniżonego nastroju wkrótce po dokonaniu czynu zabronionego. Stosunkowo często obserwuje się również zależność kleptomanii od innych zaburzeń psychicznych. Wyższe nasilenie objawów kleptomanii było bowiem związane z częstszym współwystępowaniem zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz napadów objadania się.

Epidemiologia, dane demograficzne i konsekwencje prawne

Nawet 2/3 przypadków kleptomanii dotyczy kobiet. Niemniej jednak, bez wielkoskalowych badań epidemiologicznych prawdziwy odsetek mężczyzn i kobiet cierpiących na kleptomanię pozostaje nieznany. Pojawiają się sugestie, że większa liczba kobiet szuka leczenia z powodu kleptomanii ponieważ mężczyźni częściej trafiają do więzienia, jeśli zostaną przyłapani na kradzieży. Oprócz emocjonalnych konsekwencji kleptomanii wiele pacjentów napotyka trudności prawne z powodu ich zaburzonego zachowania. Badania wykazały, że od 64% do 87% pacjentów w przeszłości było zatrzymanych z powodu kradzieży. W ciągu życia u większości pacjentów odnotowano średnio 3 zatrzymania z powodu kradzieży. Chociaż większość zatrzymań nie skutkowała karą pozbawienia wolności, według danych nawet od 15% do 23% pacjentów z kleptomanią trafiło do aresztu za dokonane kradzieże sklepowe. Należy podkreślić, że samo rozpoznanie kleptomanii nie może stanowić wystarczającej podstawy do wyjaśnienia podłoża dokonanego incydentu kradzieży. Każdorazowo w opinii sądowo-psychiatrycznej należy ocenić czy poszczególny proceder kradzieży spełniał kryteria diagnostyczne kleptomanii. Co więcej, należy wykluczyć inne schorzenia organiczne, w których także istnieje zwiększone ryzyko kompulsywnych kradzieży jak np. guzy mózgu, napady padaczkowe, choroby neurodegeneracyjne w tym otępienia lub przyjmowane leki lub inne substancje psychoaktywne.

Neurobiologia Kleptomanii

Dysfunkcja serotoninergiczna w brzuszno-przyśrodkowych regionach kory przedczołowej jest hipotetyczną próbą wyjaśnienia zubożałej decyzyjności, w tym podejmowanych osądów u osób z kleptomanią. Odnotowano również zaburzenia w funkcjonowaniu kory czołowej oraz uszkodzenie obwodów w korze oczodołowo-czołowej. W kleptomanii stwierdzono zmniejszoną integralność mikrostruktur istoty białej odnotowaną w odpowiednich regionach mózgowia. Jedna z układu monoamin – dopamina, pozostaje w przypadku kleptomanii ważnym neuroprzekaźnikiem aktywującym układ nagrody.

Współchorobowość oraz leczenie Kleptomanii

Kleptomania na ogół ma swój początek w późnym okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości. Współchorobowość z innymi zaburzeniami psychiatrycznymi jest częsta, szczególnie wobec innych zaburzeń kontroli impulsów (20-46%), nadużywania substancji psychoaktywnych (23-50%) i zaburzeń nastroju (45-100%). Osoby z kleptomanią cierpią na znaczne upośledzenie zdolności do funkcjonowania społecznego i zawodowego. Chociaż do dziś nie ustalono żadnych standardów w zakresie terapii kleptomanii, to w prasie medycznej pojawiają się doniesienia o korzyści z zastosowania Psychoterapii lub leczenia farmakologicznego. Kleptomania pozytywnie reaguje na terapię poznawczo-behawioralną i leczenie farmakologiczne (lit, leki przeciwpadaczkowe i antagoniści opiatów). Istnieją doniesienia o dobrej odpowiedzi klinicznej na topiramat w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym, którego podaż w dawce dobowej równej 100-150 mg wiązała się z uzyskaniem częściowej lub całkowitej remisji objawów kleptomanii już po 3 tygodniach terapii. Należy zaznaczyć, że niektóre leki przeciwdepresyjne mogą wywołać kleptomanię lub inne zaburzenia z grupy uzależnień behawioralnych. Przykładem może być stosowanie wysokich dawek wenlafaksyny – inhibitora zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny, gdzie blokada transportera dla noradrenaliny ma wpływ na transmisję dopaminergiczną i może prowadzić do ujawnienia niektórych uzależnień czynnościowych. Współchorobowość kleptomanii z innymi zaburzeniami psychicznymi jest stosunkowo częsta, a wdrożenie terapii ukierunkowanej na kleptomanię, jako przykład uzależnienia behawioralnego pozwala na uzyskanie remisji zgłaszanych objawów, stabilizacji stanu pacjenta oraz redukcję dawek lub też odstawienia części leków psychotropowych.

Piśmiennictwo:

1. Grant JE, Odlaug BL, Wozniak JR. Neuropsychological functioning in kleptomania. Behav Res Ther. 2007; 45: 1663-1670. doi: 10.1016/j.brat.2006.08.013.

2. Mouaffak F, Hamzaoui S, Kebir O, Laqueille X. Kleptomania treated with naltrexone in a patient with intellectual disability. J Psychiatry Neurosci. 2020; 45: 71-72. doi: 10.1503/jpn.190064.

3. Grant JE, Odlaug BL. Kleptomania: clinical characteristics and treatment. Braz J Psychiatry. 2008; 30 Suppl 1:S11-15. doi: 10.1590/s1516-44462006005000054.

4. Grant JE, Chamberlain SR. Symptom severity and its clinical correlates in kleptomania. Ann Clin Psychiatry. 2018; 30:97-101.

5. Grant JE, Odlaug BL, Kim SW. Kleptomania: clinical characteristics and relationship to substance use disorders. Am J Drug Alcohol Abuse. 2010; 36: 291-295. doi: 10.3109/00952991003721100.

6. Mouaffak F. Naltrexone for High-Dose Venlafaxine-Associated Kleptomania. J Clin Psychopharmacol. 2020; 40: 315-316. doi: 10.1097/JCP.0000000000001194.

7. Grant JE, Odlaug BL, Davis AA, Kim SW. Legal consequences of kleptomania. Psychiatr Q. 2009; 80: 251-259. doi: 10.1007/s11126-009-9112-8.

8. Zhang ZH, Huang FR, Liu DH. Kleptomania: Recent Advances in Symptoms, Etiology and Treatment. Curr Med Sci. 2018; 38: 937-940. doi: 10.1007/s11596-018-1966-2.

9. Saluja B, Chan LG, Dhaval D. Kleptomania: a case series. Singapore Med J. 2014; 55: e207-209. doi: 10.11622/smedj.2014188.

10. Dannon PN. Topiramate for the treatment of kleptomania: a case series and review of the literature. Clin Neuropharmacol. 2003; 26: 1-4. doi: 10.1097/00002826-200301000-00001.