Patologiczny hazard
Definicja patologicznego hazardu
Kasyno, gry zdrapki, loterie, totalizator sportowy, gry hazardowe online, w tym zakłady bukmacherskie potrafią uzależnić w podobnym stopniu, co powszechnie znane substancje psychoaktywne. Patologiczny hazard jest zaburzeniem psychicznym o uporczywych, nawracających i nieprzystosowanych wzorcach zachowań hazardowych, które prowadzą do znacznego upośledzenia funkcjonowania i obniżonej jakości życia. Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi w tym uzależnieniu behawioralnym obserwujemy m. in. konieczność gry coraz większymi kwotami pieniędzy celem uzyskania pożądanej ekscytacji. Dodatkowo pojawiają się objawy niepokoju lub rozdrażnienia, szczególnie nasilone podczas próby ograniczenia lub zaprzestania hazardu. U nałogowego hazardzisty często dochodzi do podejmowania się nieudanego wysiłku w kierunku ograniczenia lub zaprzestania hazardu oraz do zaabsorbowania hazardem w czasie niezwiązanym z bezpośrednim wykonywaniem tej czynności. Częste jest uprawianie hazardu podczas odczuwalnego przygnębienia oraz kontynuowanie gier hazardowych zaraz po stracie, aby się „odkuć”. Hazardzista często ukrywa fakt powstałej zależności od hazardu oraz ponosi rzeczywiste straty wynikające z zaangażowania w hazard. Zwiększone zaabsorbowanie hazardem poza trudnościami finansowymi może mieć także niekorzystny wpływ na funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Osoby z rozpoznaniem patologicznego hazardu często cierpią na współchorobowość najczęściej związaną z zaburzeniami lękowymi oraz nastroju, czy też wykazują zwiększoną podatność na powstanie uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Do szczególnie częstych schorzeń współistniejących z patologicznym hazardem należy nikotynizm, depresja oraz nadużywanie alkoholu. Patologiczny hazard sprzyja również zaburzeniom snu oraz deficytom kognitywnym związanym m.in. z pogorszeniem koncentracji i pamięci.
Psychopatologia
Rozwój patologicznego hazardu jest bez wątpienia uwarunkowany czynnikami kulturowymi i normami prawnymi obowiązującymi w danych krajach. W znaczeniu etiologicznym wyróżnia się także odmienne mechanizmy psychologiczne prowadzące do wystąpienia tego problemu behawioralnego. Jedna z modelowych hipotez zakłada istnienie przynajmniej trzech różnych ścieżek prowadzących do ujawnienia patologicznego hazardu. W pierwszej ścieżce nie stwierdza się istnienia cech psychopatologicznych jednostki, które mogłyby mieć bezpośredni związek z wystąpieniem uzależnienia, a podgrupa tych pacjentów inicjuje ryzykowne zachowania celem socjalizacji i rekreacji uwarunkowanych błędnym oszacowaniem swoich szans na wygraną, co w efekcie zwiększa częstość oraz intensywność indukowanych gier. Druga grupa osób inicjuje hazard jako remedium na niekorzystny stan emocjonalny oraz sposób obniżenia napięcia, co związane jest z zaburzeniem mechanizmów radzenia sobie ze stresem, w tym słabo wypracowanych umiejętności z zakresu rozwiązywania problemów wynikających z trudnej sytuacji rodzinnej lub będących efektem innych, traumatycznych wydarzeń z życia. Trzecia grupa osób to tzw. „antyspołeczni impulsywiści” inicjujący hazard jako sposób radzenia sobie ze stresem. Osoby z tej ścieżki wykazują podwyższoną tendencję do zachowań impulsywnych, stosunkowo częściej wykazują cechy osobowości antysocjalnej lub narcystycznej oraz dodatkowo ujawniają współwystępujące nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Epidemiologia i skala patologicznych zachowań hazardowych
Patologiczny hazard jest częstszym problemem wśród młodych mężczyzn. Zjawisko patologicznego hazardu wydaje się być nieustępliwie przybierającym na sile trendem społecznym, szczególnie wśród osób młodych. W grupie nastolatków wśród kobiet najbardziej popularny był udział w loteriach (2.33%), natomiast mężczyżni zdecydowanie częściej korzystali z usług kasyna (8.03%) oraz z hazardowych maszyn wrzutowych (tzw. „jednoręki bandyta”; 6.58%). Zastosowanie programów prewencyjnych pozwala zminimalizować ryzyko problematycznego hazardu nawet o ponad 50%, niemniej jednak obserwowana akceleracja tego zaburzenia w różnych grupach społecznych wydaje się potwierdzać niewystarczającą skuteczność aktualnych działań zaradczych. Jednym z częściej zgłaszanych problemów jest niska wykrywalność patologicznego hazardu w populacji ogólnej oraz niewielki odsetek pacjentów podejmujących się terapii tego zaburzenia behawioralnego. Instytucjonalna bagatelizacja uzależnień behawioralnych, w tym patologicznego hazardu stanowi jedną z głównych przyczyn opisanego stanu rzeczy. Jest to o tyle alarmujące, iż częstość występowania patologicznego hazardu w populacji ogólnej szacuje się w zakresie 0.5% – 1.3%. Podkreślana jest również niewystarczająca edukacja pracowników służby zdrowia, a w szczególności lekarzy rodzinnych, z usług których poszukujący pomocy hazardzista może zechcieć skorzystać w pierwszej kolejności. W publikowanych aktualnie postulatach i opiniach podkreśla się konieczność wprowadzenia odpowiedniego treningu i szkoleń nie tylko dedykowanych specjalistom, lecz również studentom uczelni medycznych. Do rozpowszechniania dostępności do gier hazardowych wykorzystywana jest także technologia. Coraz szerszy dostęp do internetu umożliwia korzystanie z hazardu online właściwie bez większych przeszkód, co sprawia, że tego typu rozrywka staje się szczególnie niebezpieczna dla odbiorcy, a pozbawiona większych kontroli, naraża użytkownika na szczególny uszczerbek ekonomiczny i zdrowotny. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest zbyt łagodny stan prawny i szersza akceptowalność gier hazardowych online. W ostatnim czasie wysoka proliferacja takiej formy hazardu została odnotowana w Ameryce Północnej. Niektóre kraje anglosaskie dostrzegając problem wprowadziły już stosowne regulacje prawne związane np. z wprowadzeniem dziennego limitu stawianych zakładów lub też konieczności udokumentowania osiąganego przez hazardzistę dochodu po przekroczeniu z góry ustalonej kwoty miesięcznego limitu. Wzrastająca popularność hazardu online zdaniem ekspertów wymusi na niektórych systemach legislacyjnych wprowadzenie dodatkowych restrykcji utrudniających dostęp do tego typu usług, czego przykładem jest Wielka Brytania. Istnieją jednak obawy, czy dalsze ograniczenia dostępu do gier hazardowych online nie zwiększą niechlubnych statystyk uprawiania hazardu w podziemiu?
Konsekwencje zaburzenia psychicznego
Wystąpienie uzależnienia w młodszych grupach wiekowych tzn. wśród uczniów szkół podstawowych oraz u młodzieży może mieć szczególnie przykre konsekwencje w postaci zaburzonego rozwoju osobniczego związanego z wystąpieniem trudności w edukacji, nawiązywaniu relacji międzyludzkich, pogłębiającej się izolacji społecznej, narastania konfliktów rodzinnych oraz predyspozycji do zachowań kryminalnych. Nie trudno się domyślić, że wystąpienie patologicznego hazardu w młodszym wieku będzie sprzyjać degradacji osobowości. Zwiększona podatność na uzależnienia od substancji psychoaktywnych także zacznie stanowić narastający problem społeczny. W USA i w Kanadzie nawet 85% badanej młodzieży zadeklarowało korzystanie z gier hazardowych, stąd jest to grupa szczególnie wysokiego ryzyka predysponowana do rozwoju zależności od hazardu. Patologiczny hazard był początkowo traktowany jako zaburzenie kontroli impulsów, jednakże wobec wzrastających danych sugerujących zaangażowanie w patogenezę tego zaburzenia psychicznego tych samych ścieżek układu nagrody co w uzależnieniu od substancji i leków, WHO (2021) oraz APA (2013) zmieniły klasyfikację schorzenia na zaburzenie z grupy uzależnień.
Strategie zapobiegania
Oczywiście należy mieć na uwadzę, że rozwój zależności od hazardu jest ściśle zależny od indywidualnych czynników ryzyka. Aby zminimalizować zagrożenie wystąpienia zależności zdecydowano się na wprowadzenie propozycji pewnych postulatów w postaci tzw. 3 praw etycznego hazardu:
- W hazardzie pieniądze nie są ani generowane ani niszczone, przechodzą jedynie z jednej kieszeni
do drugiej (Prawo Dynamiki Hazardu) - Prawdopodobieństwo przegranej ze strony hazardzisty wzrasta proporcjonalnie do częstotliwości
stawianych zakładów pieniężnych (Prawo Przewidywanej Straty) - Im częściej grasz, tym bardziej rosną twoje potrzeby do kolejnego hazardu, a to zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzenia psychicznego (Prawo Uzależnienia)
Informowanie o uzależnieniach behawioralnych oraz ich skutkach jest jednym z zasadniczych celów aktualnie wdrożonych programów prewencyjnych. Działalność informacyjna prowadzona w grupach ryzyka prowadziła do istotnej redukcji występowania patologicznego hazardu w badanej populacji. Celem dotychczas przeprowadzonych programów prewencyjnych (które niestety nie były realizowane w Polsce) było poza działalnością informacyjną, także uwrażliwianie słuchaczy na proceder promowania zachowań hazardowych stosowany przez firmy i organizacje czerpiące zyski z hazardu – chodzi np. o strategie marketingowe mające na celu przyciąganie i utrzymanie całej rzeszy lojalnych, stałych klientów stosując metodę tzw. „handlu marzeniami”. Należy pamiętać, że zyski kasyn, w tym totalizatora sportowego oraz innych gier hazardowych pochodzą tylko i wyłącznie ze strat hazardzisty. Warto także unikać innych zachowań ryzykownych jak np. spożywania napoi alkoholowych oraz unikania kontynuacji gry, tylko po to, aby się odkuć” i odrobić poniesione straty, bowiem częstość gier przede wszystkim zwiększa ryzyko kolejnej przegranej. Powinniśmy także unikać grania w gry hazardowe jako sposobu na radzenie sobie ze znużeniem lub celem obniżenia stresu, napięcia i objawów lękowych.
Możliwości terapii
W terapii patologicznego hazardu zastosowanie mają interwencje psychoterapeutyczne, z których najczęściej wymienia się terapię poznawczo-behawioralną (ang. CBT). U pacjentów nie odpowiadających na taką formę leczenia możliwa jest również interwencja farmakologiczna w postaci monoterapii naltreksonem (leczenie tylko jednym lekiem), który należy do antagonistów receptorów opioidowych.
Piśmiennictwo:
1. Chóliz M, Marcos M, Bueno F. Ludens: A Gambling Addiction Prevention Program Based on the Principles of Ethical Gambling. J Gambl Stud. 2022; 38 (3): 993-1008. doi: 10.1007/s10899-021-10066-7.
2. Nower L, Blaszczynski A, Anthony WL. Clarifying gambling subtypes: the revised pathways model of problem gambling. Addiction. 2022; 117 (7): 2000-2008. doi: 10.1111/add.15745.
3. Newall PWS. Reduce the speed and ease of online gambling in order to prevent harm. Addiction. 2022; doi: 10.1111/add.16028.
4. Bowden-Jones H. Pathological gambling. BMJ. 2017; 357: j1593. doi: 10.1136/bmj.j1593.
5. Blythe J, van Schalkwyk M. Teaching about gambling harms in medical school-an opportunity. BMJ. 2022; 378: o2267. doi: 10.1136/bmj.o2267.
6. Bowden-Jones H, Hook RW, Grant JE, Ioannidis K, Corazza O, Fineberg NA, Singer BF, Roberts A, Bethlehem R, Dymond S, Romero-Garcia R, Robbins TW, Cortese S, Thomas SA, Sahakian BJ, Dowling NA, Chamberlain SR. Gambling disorder in the UK: key research priorities and the urgent need for independent research funding. Lancet Psychiatry. 2022; 9: 321-329. doi: 10.1016/S2215-0366(21)00356-4.
7. Forsström D, Rozental A, Sundqvist K. Alcohol Use and Gambling Associated with Impulsivity among a Swedish University Sample. Int J Environ Res Public Health. 2022; 19: 2436. doi: 10.3390/ijerph19042436.
8. Freund M, Noble N, Hill D, White V, Evans T, Oldmeadow C, Guerin N, Sanson-Fisher R. The Prevalence and Correlates of Gambling in Australian Secondary School Students. J Gambl Stud. 2022; doi: 10.1007/s10899-021-10098-z.
9. Yalçin RÜ. Research on Gambling in Young People: A Co-Occurrence Analysis. J Gambl Stud. 2022. doi: 10.1007/s10899-022-10131-9.
10. Amoah-Nuamah J, Agyemang-Duah W, Mensah B, Opoku B. University Students’ Reasons and Attitudes Towards Online Gambling and its Implication on Their Lives. J Gambl Stud. 2022. doi:10.1007/s10899-022-10143-5.