Trichotillomania

Definicja i charakterystyka kliniczna Trichotillomanii

Trichotillomania to zaburzenie psychiczne związane z powtarzającym się wyrywaniem włosów, co prowadzi do zauważalnej ich utraty oraz upośledzonego funkcjonowania. Włosy są zazwyczaj wyrywane z owłosionej skóry głowy lub z samych brwi, jednak czynność ta może dotyczyć każdej lokalizacji anatomicznej. Doświadczanie lęku lub nieprzyjemnego uczucia narastającego niepokoju poprzedza czynność wyrwania włosów i jest próbą ograniczenia nieprzyjemnych doznań. Zgodnie z aktualnymi kryteriami diagnostycznymi rytuał wyrywania włosów poprzedza narastające napięcie, a po realizacji czynności pacjent odczuwa poczucie ulgi, gratyfikacji lub przyjemności. Objawy trichotillomanii zaburzają produktywność pracy, zakłócają życie rodzinne, jak również mogą prowadzić do unikania aktywności sportowej i interakcji międzyludzkich, co oznacza utrudnienie funkcjonowania społecznego, w tym zawodowego osób dotkniętych tym zaburzeniem psychicznym z kategorii zaburzeń kontroli impulsów. Wśród pacjentów z trichotillomanią stosunkowo często obserwowano współchorobowość z zaburzeniami afektywnymi takimi jak depresja i z zaburzeniami lękowymi, które dotyczyły ponad 50% badanych pacjentów. Czynnikiem wyzwalającym objawy wśród 41.7% pacjentów były znudzenie i negatywne emocje poczucia wstydu lub zakłopotania. Na drugim miejscu (37.5%) znalazło się podłoże typowo lękowe związane z odczuwalnym stresem. Nawet 98% pacjentów zgłaszało powtarzające się, choć nieskuteczne próby zmniejszenia lub zaprzestała wyrywania włosów. Należy zaznaczyć, że objawy trichotillomanii nie mogą wynikać z wyrywanie włosów lub wypadania włosów spowodowanych bezpośrednim działaniem fizjologicznym substancji chemicznej lub związanych z ogólnym stanem zdrowia pacjenta, w tym pozostałych zaburzeń psychicznych.

Częstość występowania Trichotillomanii

Nadal brakuje wielkoskalowych badań epidemiologicznych, które w rzetelny sposób potrafiłyby określić rzeczywistą skalę problemu w populacji ogólnej, niemniej jednak, na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań kwestionariuszowych kryteria diagnostyczne Trichotillomanii spełniało blisko 1.3% badanych mężczyzn oraz 3.6% kobiet. Według niektórych przybliżonych danych rozpowszechnienie trichotillomanii w populacji można oszacować na 0.6%.

Zarys historyczny

Wzmianki o patologicznym wyrywaniu włosów wśród ludzi są znane od wieków i pojawiały się m.in. w Bibliii, Iliadzie Homera oraz w sztukach Williama Shakespeare’a.  Najwcześniejsze wzmianki o wyrywaniu włosów w literaturze medycznej pojawiły się w dziełach przypisywanych starożytnym Grekom, a dokładniej miały miejsce u greckiego lekarza, Hipokratesa. Hipokrates zasugerował, że lekarze powinni zbadać, czy dana osoba „wyrywa sobie włosy”, ponieważ jak sądził, ta procedura powinna stanowić część rutynowego, ogólnego badania pacjenta celem ustalenia obecności choroby. Wyrywanie włosów jako czynność jest jednym z kilku fenomenologicznie powiązanych zachowań pielęgnacyjnych, wraz z gryzieniem paznokci i skubaniem skóry, które występują między gatunkami i w łagodniejszych postaciach mogą być rozpatrywane w zakresie normy.

Powikłania Trichotillomanii

Trichotillomania wiąże się z różnymi powikłaniami medycznymi, w tym powtarzającymi się urazami skóry m.in. w postaci przeczosów i nadżerek oraz rozwojem niedrożności przewodu pokarmowego jako następstwo spożywania wyrywanych włosów. Zjawisko takie określone mianem trichofagii często towarzyszy pacjentom cierpiącym z powodu trichotillomanii i po raz pierwszy zostało opisane pod koniec XVIII wieku przez francuskiego lekarza Baudamanta, który opisał trichobezoar u 16-letniego chłopca. Trichobezoary to niestrawione w przewodzie pokarmowym twory uformowane z połkniętych włosów często zlokalizowane w przełyku, żołądku lub odbytnicy, które po pewnym czasie mogą prowadzić do obturacji oraz niedrożności przewodu pokarmowego, stąd wymagają pilnej interwencji medycznej. Bogata w keratyny łodyga włosa nie ulega strawieniu w przewodzie pokarmowym, którego perystaltyka nie jest przystosowana do usuwania tego typu wytworów naskórka. Opisane objawy stosunkowo często, jak wynika z danych obserwacyjnych, dotyczą pensjonariuszy domów opieki społecznej z upośledzeniem umysłowym.

Możliwości terapeutyczne

Trichotillomania jako zaburzenie psychiczne ograniczające funkcjonowanie człowieka aktualnie jak większość uzależnień behawioralnych nie posiada żadnych ustalonych standardów farmakoterapii zaproponowanych przez amerykańską federalną agencję Food and Drug Administration (FDA). Wartość przeprowadzonych dotychczas badań klinicznych mających na celu wykrycie korzystnych efektów leczenia farmakologicznego trichotillomanii nie pozwoliła wyciągnąć ostatecznych wniosków z uwagi na wysoki odsetek odnotowanych odpowiedzi na placebo oraz na fakt przeprowadzenia jednoośrodkowych badań ambulatoryjnych o niższej randze standardyzacji. Wstępne doniesienia sugerują jednak korzystne działanie klomipraminy, dezipraminy, N-acetylocysteiny oraz olanzapiny. Olanzapina jako atypowy lek przeciwpsychotyczny w zakładanej hipotezie może wesprzeć pacjentów z trichotillomanią z uwagi na korzystny wpływ tej substancji czynnej na leczenie tików motorycznych wyzwalanych przez popędy, których podobieństwo postrzegano jako jedną z przyczyn tworzenia impulsu do wyrywania włosów w trichotillomanii. Średnia skuteczna dawka dobowa olanzapiny wynosiła 10,8 mg. Należy jednak podkreślić, że powyższe wnioski dotyczą badań przeprowadzonych na niewielkich grupach pacjentów, stąd muszą być traktowane z wielką ostrożnością i nadal wymagają weryfikacji poprzez szeroko realizowane, wieloośrodkowe badania kliniczne z pełną randomizacją.

Piśmiennictwo:

1. Chamberlain SR, Odlaug BL, Boulougouris V, Fineberg NA, Grant JE. Trichotillomania: neurobiology and treatment. Neurosci Biobehav Rev. 2009; 33: 831-842. doi: 10.1016/j.neubiorev.2009.02.002.
2. Odlaug BL, Grant JE. Trichotillomania and Pathologic Skin Picking: clinical comparison with an examination of comorbidity. Ann Clin Psychiatry. 2008; 20: 57-63. doi: 10.1080/10401230802017027.
3. Lochner C, Grant JE, Odlaug BL, Woods DW, Keuthen NJ, Stein DJ. DSM-5 field survey: hair-pulling disorder (trichotillomania). Depress Anxiety. 2012; 29: 1025-1031. doi: 10.1002/da.22011.
4. Grant JE, Chamberlain SR, Redden SA, Odlaug BL, van Ameringen M, Dougherty DD, Keuthen NJ, Kim SW. Placebo response in trichotillomania. Int Clin Psychopharmacol. 2017; 32: 350-355. doi: 10.1097/YIC.0000000000000185.
5. Hoffman J, Williams T, Rothbart R, Ipser JC, Fineberg N, Chamberlain SR, Stein DJ. Pharmacotherapy for trichotillomania. Cochrane Database Syst Rev. 2021; 9: CD007662. doi: 10.1002/14651858.CD007662.pub3.

6. Bragulla HH, Homberger DG. Structure and functions of keratin proteins in simple, stratified, keratinized and cornified epithelia. J Anat. 2009; 214: 516-559. doi: 10.1111/j.1469-7580.2009.01066.x.

7. Zhang W, Fan Y. Structure of Keratin. Methods Mol Biol. 2021; 2347: 41-53. doi:10.1007/978-1-0716-1574-4_5.